دهمین روز از ماه محرم سال ۶۱ هجری قمری امام حسین (ع) به همراه یاران خود به جنگ با سپاه عمر بن سعد رفتند و در نهایت در سرزمین کربلا به شهادت رسیدند تا دین اسلام را زنده نگه دارند.ریشه کلمه عاشورا در زبان‌های سامی به معنی دهم در عربی به عدد ۱۰، عشر می‌گویند اما طبق روایاتی که بیان شده است، عشر از زمانی عاشورا نامیده شد که امام حسین (ع) در کربلا به شهادت رسیدند.امام حسین (ع) در روز عاشورا، پس از خواندن نماز صبح، برای تمام کردن حجت خود با لشکر دشمن، سوار بر اسب شدند و به سمت آنها رفتند. یکی از رویدادهای مهمی که در صبح عاشورا اتفاق افتاد این است که حر بن یزید ریاحی از لشکر دشمن جدا شد و به لشکر امام حسین (ع) پیوست. در آغاز جنگ، حملات گروهی شکل گرفت. سپس جنگ به صورت فردی ادامه پیدا کرد. پس از به شهادت رسیدن اصحاب غیر هاشمی امام، نوبت به یاران بنی هاشمی ایشان رسید. ابتدا حضرت علی اکبر (ع)، فرزند امام حسین (ع) و پس از ایشان، دیگر خاندان امام (ع) به میدان آمدند و یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. پس از شهادت حضرت عباس (ع)، امام حسین (ع) وارد میدان شدند.لشکر دشمن از مقابله با امام حسین (ع) می‌ترسیدند. شمر بن ذی‌الجوشن به تیراندازان سپاه خود دستور تیرباران کردن امام را داد. پس از جراحت‌های فراوانی که به امام وارد شد، سنان بن انس تیری به گلوی ایشان زدند. سنان بن انس سر امام حسین (ع) را جدا کرد و به دست خولی بن یزید اصبحی داد. پس از شهادت نوه پیامبر (ص) به دستور عمر بن سعد، تعدادی از سپاهیان دشمن با اسب بر روی پیکر شهدا تاختند. مختار ثقفی با قیامی که برای خونخواهی شهدای کربلا انجام داد، دستور داد تا با میخ‌های آهنین، دست و پای این افراد را بر زمین بکوبند و بر بدنشان اسب دوانیدند به طوری که تمام اجزای بدنشان از هم جدا شد. همچنین دشمنان خیمه‌ها را آتش زدند و زنان و کودکان را به اسارت بردند.در ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری نبردی میان سپاه امام حسین (ع) و سپاه اعزامی از طرف یزید بن معاویه در محلی به نام کربلا اتفاق افتاد. دلیل یزید برای این جنگ، بیعت نکردن امام حسین (ع) عنوان شده است. از سوی دیگر امام حسین (ع) حکومت یزید را غیرقانونی و غیر شرعی دانستند.عاشورای سال ۶۱ هجری قمری طبق بعضی محاسبات نجومی با توجه به تقویم هجری قمری هلالی با سه شنبه، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری خورشیدی (۹ اکتبر ۶۸۰ میلادی) برابر است. اما بر اساس محاسبات جدولی تقویم هجری قمری قراردادی این روز با چهارشنبه، ۲۱ مهرماه خورشیدی (۱۰ اکتبر میلادی) همان سال تطبیق داده می‌شود.در روز عاشورا دسته‌های عزاداری سینه زنی و زنجیر زنی در مکان‌های مختلف به ویژه مساجد و هیئت‌ها برگزار می‌شوند و با عزاداری کردن برای امام حسین (ع) نام و یاد ایشان را زنده نگه می‌دارند. در این روز همچنین خواندن زیارت عاشورا بسیار توصیه شده است. مردم در روز عاشورا نذری‌های خود را انجام می‌دهند. امام صادق (ع) فرمودند: عاشورا روزی است که حسین (ع) میان یارانش کشته بر زمین افتاد، یاران او نیز پیرامون او به خاک افتاده بودند.

پیشینه تاریخی سوگواری برای امام حسین (ع)

اولین مراسم سوگواری را حضرت زینب (س) خواهر امام حسین (ع) در زندان شام برگزار کردند. همچنین دختر سه سالهٔ حسین، حضرت رقیه (س)، در زندان اغلب برای پدرش گریه می‌کرد تا اینکه دستور دادند سر بریده پدر را نزد او ببرند که این کار باعث مرگ ایشان شد. مرگ دختر ۳ ساله امام حسین (ع) باعث بلوایی در شام شد که سرانجام یزید صلاح را در این دید که اسرای کربلا را آزاد کرده و آن‌ها را به مدینه بفرستد. همچنین از امام سجاد (ع) روایت شده که تا بیست سال پس از مرگ پدرش هر وقت می‌خواست آب بنوشد به گریه می‌افتاد. نقل شده‌است که روزی خدمتکاری از او پرسید"ای پسر رسول خدا! آیا وقت آن نرسیده‌است که اندوه‌تان به پایان برسد؟ " ایشان پاسخ دادند: "وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت و خداوند یکی از آن‌ها را از چشمش پنهان کرد. از گریه زیاد چشمانش کم سو و از غصه سرش سفید شد و پشتش خمیده گشت. اگر چه پسرش زنده بود، اما من با چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمو و هفده تن از اعضای خانواده‌ام در اطرافم قربانی شدند. چگونه اندوهم به پایان رسد؟ "سوگواری برای امام حسین (ع) در ابتدا به صورت شعرخوانی بود اما به مروربه شکل مداحی، روضه خوانی، سینه زنی، تعزیه و پرده خوانی انجام گرفت.
سوگواری عاشورا در میان غیر مسلمانان
سوگواری و عزاداری روز عاشورا تنها مخصوص شیعیان نیست. در ارمنستان، جامائیکا و ترینیداد و توباگو نیز به سوگواری امام حسین (ع) می‌پردازند.
حکم روزه گرفتن در روز عاشورا
طبق روایات روزه گرفتن در روز عاشورا مکروه است؛ ولی سزاوار است در روز عاشورا انسان بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشامیدن خودداری کند.